“Ik kan het niet vertellen, maar ik kan het wel tekenen” Dat zei de oom van Hilke zo’n veertig jaar na zijn periode als slavenarbeider aan de beruchte Birma Spoorweg. Evenals zijn twee broers Kees en Pieter en hun familie in de kampen had Tom een verschrikkelijke tijd doorgemaakt onder de Japanse verdrukking. Hij kon er inderdaad niet meer over praten, maar hij maakte prachtige aquarellen waarbij hij de ergste gebeurtenissen vermeed. Daarnaast heb ik ook wat satirische potloodtekeningen gepubliceerd waarmee hij zich afreageerde. Al met al weer in blik in het verleden hoe zaken kunnen lopen.
| Een kaart van de Birma-spoorweg met daarboven: "The Thailand-Birma railway built by POW in the Second World War". Onder de kaart een legenda met locaties aan de spoorweg en de afstanden in kilometers gerekend vanaf Nong Pledok. |
|
| Een affiche met de tekst: "The story of a Railway. Thailand-Birma railway 1942 - '45". De eerste "Railway" staat in kapitalen over het affiche. Over de letters komt een trein aangereden. Rechtsboven de Japanse vlag en linksonder een militair. Rechtsonder een tekst. |  |
| Een aquarel van 'De groene hel', de vochtige warme jungle waar de Birma-spoorlijn doorheen werd aangelegd. Op een open plek in de jungle versleept een groep krijgsgevangenen onder toezicht van een Japanse militair een grote boomstam. |
|
| Een aquarel van een bommenwerper, rechtsboven, die aan komt vliegen. Onder het vliegtuig, tussen twee rotswanden, zijn krijgsgevangenen bezig met de aanleg van de spoorweg. Een vrachtwagen staat op de rails. Verschillende krijgsgevangenen vluchten weg. Links op de voorgrond een Japanse militair die zijn mitrailleur richt op het vliegtuig. In 1943 begonnen de Engelsen met bommenwerpers in Siam en Birma te opereren. Een ploeg werkers wordt door een Beaufighter verrast tijdens het lossen van rails in een bergpas. De meesten slaan op de vlucht, maar een Japanner gaat in stelling met zijn machinegeweer. |  |
| Een aquarel van een groep bosarbeiders midden in het oerwoud werkend aan gevelde boomstammen. Rechts op de achtergrond enkele olifanten. De houtploeg bestond uit gevangenen die de gevelde bomen bewerkten, bijvoorbeeld voor de constructie van bruggen. Voor het aanslepen van bomen werd gebruik gemaakt van olifanten, 'jungletrucs' genaamd. |
|
| Een aquarel van een groep krijgsgevangenen die op appèl staan voor een lage barak. Voor de groep op een verhoging spreekt een Japanse kampcommandant de groep toe. Op de achtergrond tropische vegetatie. De aquarel handelt over een ochtendappèl in een kamp aan de Birma-spoorweg. Tijdens het appèl houdt een Japanse kampcommandant een heftige toespraak in verband met het trage werktempo van de gevangenen. |
|
| Een aquarel van een begrafenisstoet met op een baar een dode die een heuvel wordt opgedragen. Op de achtergrond een tropisch landschap met stupah. Rechts op de voorgrond een stuk van een bamboeplant. Een van de vele slachtoffers wordt hier door medegevangenen begraven. |
|
| Een aquarel van een brug in aanbouw over een rivier. Onder en bovenop de brug mensen. Op de achtergrond dichte tropische vegetatie. Bij deze brugconstructie werd het werktempo behoorlijk opgevoerd. Voor het aanbreken van de natte moesson moest het fundament stevig verankerd in de grond staan. |
|
| Een aquarel van een groep militairen die poseren. Op de achtergrond een trein met rokende locomotief. De twee werkploegen ontmoetten elkaar op 17 oktober 1943 in Konkuita, 262 kilometer van Non Pledok en 152 kilometer van Thambuyazat. De dodenspoorlijn was voltooid |
|
| Een aquarel van een groep krijgsgevangenen met een bewaker die naar een, links op de aquarel afgebeelde, trein rent. De trein heeft een rokende locomotief. Deze aquarel illustreert het eeuwige meningsverschil tussen Japans personeel van de materiaalploegen en de bewakers van de werkploegen. De toesnellende wacht deelt mee dat de werkers de aangevoerde rails nog niet kunnen afladen. De korporaal van de trein weigert terug te rijden. Uiteindelijk zullen de goederentreinen worden gelost. Het betekent voor de gevangenen overwerk tot laat in de middag. |  |
| Een aquarel van de spoorweg. Een deel loopt over een tegen een rotswand aangebouwde brug en een deel loopt over een talud. Over het talud komt een ploeg krijgsgevangenen aanlopen. Deze werken dag in dag uit met primitief gereedschap aan een project waarvoor iedere motivatie ontbreekt. |  |
| Een aquarel van een groep olifanten aan de oever van een rivier. Op de achtergrond een begroeide heuvel. Rechts, aan de voet van de heuvel, een kampong. Na het werk werden de olifanten gewassen en gevoederd door de Siamezen. |  |
| Een aquarel van een groep krijgsgevangenen die werkt aan de spoorlijn in de stromende regen. Rechts op de voorgrond een bewaker. Links van het midden hoog opgeschoten bamboe. Tijdens de natte moesson werd alles overstroomd. Het water van de rivieren kwam tot in de barakken en doofde vuren in de keukens. Het werk ging echter door. |
|
| Een aquarel van een gezicht op de Birma-spoorweg in een verlaten somber landschap. Rechtsonder een dorre heuvel. Op de achtergrond hier en daar heuvels. Verder vlak terrein. |
|
| Een aquarel van een gezicht op een paar lage bamboe barakken met een hekwerk ervoor. Rond het kamp tropische vegetatie. Op de achtergrond een laagstaande zon. De kampen aan de spoorlijn waren voorzien van eenvoudige bamboehekken die de kampgrens aangaven. Vluchtelingen kwamen meestal om in het oerwoud of werden door de omgekochte plaatselijke bevolking aan de Japanners uitgeleverd. |  |
| Een aquarel van een goederentrein met rokende locomotief die over een brug rijdt. Links van het midden, op de voorgrond, enkele boeren met een karbouw. De aquarel handelt over een goederentrein met cement en brugdelen die bij het vallen van de avond een brug passeert. Tijdens de bouw van deze brug stierven 34 geallieerde krijgsgevangenen aan dysenterie. |  |
| Een aquarel van een gezicht op bouwwerkzaamheden aan een deel van de spoorlijn en een -brug van de Birma-spoorweg. Op de voorgrond, tussen hoge bomen, staan drie militairen. Een spoorwegingenieur met de rang van officier houdt een discussie met een onderofficier van de transportsectie. Links van hen een militair met geweer. Deze wacht maakte deel uit van het bewakingsdetachement. De bewaking van de krijgsgevangenen lag in de handen van het legerpersoneel. |  |
| Een aquarel van een heuvellandschap aan de Birma-spoorweg bij het ochtendgloren. |  |
| Een aquarel van een brug in aanbouw over een rivier. De rivier ligt ingeklemd tussen heuvels. Links op de voorgrond, aan de oever enkele mensen en een overdekt bootje. Tijdens de bouw van bruggen verdronken veel krijgsgevangenen. Wanneer een brug klaar was, werd, door middel van een belastingsproef - een langzaam rijdende trein volgeladen met gevangenen - de constructie op deugdelijkheid getoetst. |  |
|
Vrouwenkamp Java 1943 Een aquarel van een Japanse kampcommandant, die vanonder een schaduwrijke veranda een rij in de houding staande vrouwen toespreekt. Links op de voorgrond een peuter met een Nederlands vlaggetje, die op de grond plast. Rechts op de achtergrond de Japanse vlag. Links op de achtergrond een kampgebouw met de silhouetten van enkele figuren. |
 |
|
Hij komt er niet meer tussenuit Een satirische potloodtekening met de afbeelding van allerlei affiches beginnend linksboven met wervingsaffiches voor het K.N.I.L. en de Koninklijke Marine via Japanse propaganda en oproepen voor de onafhankelijkheid van Indonesië naar een affiche met een verloederde soldaat met bloed aan zijn handen en de tekst: "Toeroetlah Repoeblik Jaja Indonesia Baroe..". In het midden brandende huizen, een Aziatische man en een kerkhof. Rechtsboven: "Hij komt er niet meer tussenuit - Serie Weet je nog No. 3". Linksonder: "Krômo: Toean besar, sekarang bini, anak2 dan soederah semoeah, matti, krômo tjapeh, Soeka Toeroetlah" en signering: "Tomsk".
|
 |
| Kom nou lui, je bent zó weer thuis Een satirische potloodtekening met de afbeelding van een rokende Japanse militair met een waaier in de linker hand. In een tekstballon staat: "Kom nou lui, je bent zó weer thuis". Op de achtergrond is een hoek van een straat afgebeeld met het straatnaambordje "Javastraat". Dit is doorgestreept en vervangen door "Soekarnolaan". Bovenaan hangt uit een geopend venster een man met donkere bril en traditioneel Indonesisch hoofddeksel. Hieronder een aanplakbiljet met daarin een Japans vlaggetje gestoken. Op het aanplakbiljet een afbeelding van een vrouw in kimono met daarachter een Japanse geestenpoort en de berg Fuji. De tekst op het aanplakbiljet luidt: "See Japan". Hieronder is een oproep geplakt met de tekst: "Gevraagd: Fijne hulp in de koper- en kolenmijnen, scheepswerven en een hulp in de huishouding. Heintje Hirohito." Op de grond naast de militair zijn een rol prikkeldraad, een hamer en een hondje afgebeeld. Linksonder: "Serie - Weet je nog - No. 1". Rechtsonder signering: "Tomsk". |  |
| Arc de triomf 1944; Tantième - Mag ik deze dans van U? Een satirische potloodtekening met de afbeelding van een in een kimono gestoken Japanner (mogelijk Hirohito) met een pamflet met daarop: "Tantièmes" en Indonesische man met donkere bril en traditioneel Indonesisch hoofddeksel (mogelijk Soekarno) afgebeeld als wajangpop met schedel. Beide geven elkaar een hand op de manier als was het een dans. Ze staan voor een Japanse geestenpoort met het jaartal 1944. Op de achtergrond en vijver met kraanvogel en de berg Fuji. Rechts een bord met "Verboden te roken". Geheel bovenaan: "Arc de T.R.I.OMF". Rechtsonder: "Serie Weet je nog No. 5". Linksonder signering: "Tomsk". |  |
| Een satirische potloodtekening met de afbeelding van Hirohito en Hitler die bij een grote op het vuur staande pot staan. De pot heeft de vorm van een wereldbol en draagt de tekst: "Wereldmacht 3000.000 krijgsgevang....". De brandstof voor het vuur van de pot bestaat uit oorlogstuig met opschriften als: "Pearl Harbour, Ned. Indië, Aanbouw Siam spoorweg, Holland, Propaganda". Rechts een ton waarin mensen zijn opgesloten met teksten als: "Help Ike, Hey Dough, Je hebt teveel plaats." Tussen de ton en Hitler staat een pot met "Jood-dium". Linksboven een houten bord met de tekst: "(Vr)eethuisje "Hirohitler" Coop. Chop- P.O.W. 't hele jaar door. Muziek: Boeng's Merdekalio's - Smakelijke hapjes: Nassi Göring, Soep-Karno". Links van het bord twee musicerende apen, waarvan één een donkere bril draagt en een traditioneel Indonesisch hoofddeksel. Rechtsboven: "Seri Weet je nog No. 4". Geheel onderaan: "So round, so firm, so fully packed, so easy for your chow. Yes...LS/MFT. (Lets Swallow Mc.Arthur For Tiffin)". Linksonder signering: "Tomsk". |
|
|
Java 1940 - Siam 1943 Een satirische potloodtekening bestaande uit twee delen: - Bovenaan is een kapperswinkel afgebeeld met een Japanse kapper die een klant begroet. In de tekstballon van de kapper staat: "Res. 1e Luit. Kamamoto: zo prettig dat meneer weer komt, SHH, Ik hoop dat ik meneer eens meer mag "knippen". Uit de jas van de kapper hangen handboeien met het symbool van de Japanse Rijzende Zon. De man die met een rokende sigaar binnen komt lopen heeft een tropenhelm op en een wandelstok in de hand. Op zijn rechter been staat: "Jan Oost". Linksboven: "Java 1940". - Onderaan zijn twee mannen zittend op een bankje afgebeeld. De rechter draagt alleen een korte broek, is kaal en krabt zich. De linker draagt alleen een tjawat, heeft kort stekeltjes haar en hangt op een klein tafeltje met daarop een etenspannetje. Rond beide mannen zijn vliegen getekend en bij de rechter loopt een schorpioen op de grond. Links op de achtergrond zijn barakken en rechts een plakkaat met "orders" afgebeeld. Onderaan de tekst: "Je moet je weer es laten knippen Jan". Linksboven: "Siam 1943". Linksonder: "Serie - Weet je nog - No. 2". Rechtsonder signering: "Tomsk". |
|
Tom Ingelse is in 1920 te Batavia in het voormalig Nederlands-Indië geboren. Gedurende zijn militaire diensttijd maakte hij deel uit van een vernielingscompagnie van de Genietroepen op Java. Na de Japanse overwinning werd hij krijgsgevangen gemaakt en ondergebracht in kampen te Bandoeng en Tjilatjap. Via Singapore werd hij op transport gesteld naar Burma, waar hij gedurende twee jaar als dwangarbeider aan de Burma-Thailandspoorlijn werkte.
Na het gereedkomen van dit beruchte project werd hij naar Japan gevoerd. Daar werd hij tot het einde van de oorlog in een kolenmijn te Fukuoka te werk gesteld. Na de bevrijding verbleef hij drie maanden in Manilla en werd vervolgens - als gevolg van de politieke veranderingen in Nederlands-Indië - met een transport Nederlanders naar Borneo gezonden.
In 1946 volgde zijn repatriëring naar Nederland. Hij woonde twee jaar in Amsterdam. Gedurende deze jaren maakte hij ondermeer schetsen van de invasiekust in Normandië. Deze prenten zijn later in Stockholm tentoongesteld.
Sinds 1948 wcont en werkt Tom Ingelse in Zweden. In 1968 verkreeg hij de Zweedse nationaliteit. Op het eiland Gotland in de Oostzee zijn in zijn atelier te Visby deze aquarellen - herinneringen aan de Burma-Thailandspoorlijn - gemaakt. Tom is inmiddels overleden
